नुवाकोट नेपालकै ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण जिल्ला हो । नेपालको राज्य एकीकरणको केन्द्रबिन्दु बनेको यो भूभागले आज पनि पृथ्वीनारायण शाहको राष्ट्रनिर्माण यात्राको गवाही बोकेको छ । यहाँको भूमि इतिहासले बोल्छ, संस्कृतिले नाच्छ, र प्रकृतिले गुनगुनाउँछ । तर यति विपुल सम्भावना हुँदाहुँदै पनि नुवाकोटले पर्यटनको दृष्टिले आफ्नो पहिचानलाई त्यति फराकिलो बनाउन सकेको छैन । यदि हामीले आफ्नो इतिहास र संस्कृतिलाई अंगाल्न सक्यौं भने, नुवाकोटका हरेक बस्ती, गढी र तीर्थक्षेत्रले स्थानीय जनतालाई आर्थिक समृद्धिको बाटोमा डोर्याउने निश्चित छ ।
नुवाकोटमा धेरै ठाउँहरू छन् जहाँ आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकहरू आकर्षित हुन सक्छन् । प्रमुख रूपमा भैरवी (जालपा भैरवी र पृथ्वी स्मारक सहित), दुप्चेश्वर, बेत्रावती, चिम्टेश्वर र निरञ्जना यी स्थलहरू धार्मिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक दृष्टिले अतुलनीय छन् । भैरवी मन्दिर क्षेत्र त नुवाकोटको धार्मिक पहिचानको प्रतीक नै हो — जहाँ हरेक वर्ष हजारौं भक्तजन पूजाआर्चनका लागि पुग्छन् । त्यसै गरी, बेत्रावती त्रिशूली र तादी नदीको संगमस्थल भएकाले भौगोलिक दृष्टिले मात्र होइन, ऐतिहासिक सन्दर्भले पनि विशेष छ; यही क्षेत्र पृथ्वीनारायण शाह र राजा जयप्रकाश मल्लबीचको ऐतिहासिक भेटको साक्षी बनेको थियो ।
त्यसका अतिरिक्त, नुवाकोटका प्राचीन गढीहरू — जस्तै नुवाकोट दरबार, साततले दरबार, देविघाट र आसपासका ऐतिहासिक स्थलहरू — ती सबै नेपालको राज्य निर्माणको प्रारम्भिक इतिहास बोकेका जीउँदा संग्रहालय हुन् । यी गढी र दरबारहरूको संरक्षण र व्यवस्थित व्यवस्थापन गर्न सकियो भने, नुवाकोट ऐतिहासिक पर्यटनको केन्द्र बन्दै मुलुककै गौरवपूर्ण गन्तव्य बन्न सक्छ ।
नुवाकोटमा पर्यटन विकासका लागि सम्भावनाका ढोका चौडा छन् । भैरवी सर्किट, उत्तरगया सर्किट र बेत्रावती सर्किट निर्माण गरेर योजनाबद्ध रूपमा अघि बढ्न सकिन्छ । यी सर्किटहरूले नुवाकोटका विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक स्थलहरूलाई जोड्ने काम गर्नेछन् । यस्तो नेटवर्कले एकातिर पर्यटकलाई सजिलो यात्रा प्रदान गर्नेछ भने अर्कोतिर स्थानीय समुदायले होटल, होमस्टे, हस्तकला, कृषिजन्य उत्पादन र गाइड सेवामार्फत आर्थिक लाभ लिन सक्नेछन् ।
पर्यटनको विकासका लागि प्रचारप्रसार पनि उतिकै जरुरी छ । स–साना गाइडबुक, पुस्तक र पम्प्लेटहरू तयार गरेर नुवाकोटका ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाको झलक देश–विदेशमा पुर्याउन सकिन्छ । स्थानीय युवाहरूलाई पर्यटन व्यवसायमा प्रशिक्षण दिएर रोजगार सिर्जना गर्न सकिन्छ । यस्तै, विद्यालय र विश्वविद्यालय स्तरमा नुवाकोटका इतिहास र सम्पदाबारे अध्ययन–अनुसन्धानलाई प्रोत्साहन गर्न सके, त्यसले दीर्घकालीन प्रभाव पार्नेछ ।
नुवाकोटमा केवल धार्मिक वा ऐतिहासिक पर्यटन मात्र होइन, इको–टुरिज्म, एडभेञ्चर टुरिज्म, र होमस्टे पर्यटनको पनि उत्कृष्ट सम्भावना छ । उत्तरगया, दुप्चेश्वर, र तादी क्षेत्रका हरियाली वन, नदीघाट र पहाडले साहसिक पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न सक्छन् । यहाँका स्थानीय बासिन्दाले आफ्नो संस्कार, गीत–संगीत र भेषभूषा प्रस्तुत गरेर सांस्कृतिक पर्यटनलाई पनि समृद्ध बनाउन सक्छन् ।
सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेको — राष्ट्रनिर्माता पृथ्वीनारायण शाहको स्मारक र ऐतिहासिक यात्राको प्रचारप्रसार हो । नुवाकोट दरबारलाई नेपालको ऐतिहासिक राजधानीको रूपमा चिनाउन सकियो भने, त्यसले नेपालकै पर्यटन नक्सामा नुवाकोटलाई प्रमुख स्थान दिलाउनेछ । यसका लागि सरकार, स्थानीय तह, पर्यटन व्यवसायी र समुदायबीच सहकार्य अपरिहार्य छ ।
